Օսկան Քոչարյան

2008-09թթ. նախագահ Սարգսյանի մերձավորներից մեկը նեղ շրջանակում մի առիթով ասել էր, թե պետք է հասնել Սերժ Սարգսյանի պաշտամունքի ստեղծմանը։ Նրան առարկել էին, թե դա սկզբունքորեն անհնար է, քանի որ Սերժը չունի Վազգեն Սարգսյանի խարիզմը, նա չի կարողանում ժողովրդի հետ խոսել նրան հասկանալի լեզվով, ի վիճակի չէ այնպիսի գործողությունների, որոնք բնորոշ են կուլտային անհատներին։ Ավելին, պաշտամունք հաստատելու համար անհրաժեշտ է պսակազերծել, ասենք, այդ նույն Վազգենի մասին առասպելները, իսկ դա Սերժ Սարգսյանը չի պատրաստվում անել սկզբունքորեն։ Տարիներ են անցել, և այսօր մենք տեսնում ենք ճիշտ այն պաշտամունքը, ինչը հարկավոր էր Սարգսյանին։ Խսոքը բացարձակ իշխանության մասին է, բայց ոչ ողջ քաղաքական դաշտի մասշտաբով (ինչն ըստ էության նրան հարկավոր չէ, քանի որ նրան պետք չէ Զարուհի Փոստանջյանի կամ Լևոն Զուրաբյանի ենթակայությունը, որոնք իրենց վերջին օրերն են ապրում խորհրդարանում), այլ քաղաքական էլիտայի շրջանում։

Ըստ էության, մենք հետևյալ պատկերն ունենք երկրի ղեկավարությունում. բոլոր որոշումներն ընդունվում են անձամբ պետության ղեկավարի, կատարվում մնացած բոլորի կողմից։ Մնացած բոլորը զրկված են ոչ միայն ձայնի, այլև կարծիքի իրավունքից։ Օրինակ, այնպիսի արմատական նորամուծություն, ինչպիսին է սահմանադրական բարեփոխումը, մտահղացել է Սարգսյանը՝ անգամ առանց ամենամերձավոր գործընկերների հետ որևէ քննարկման. քննարկումը տրամադրվել է սահմանադրական հանձնաժողովի անդամներին, բայց ոչ թե բուն գաղափարը, այլ դրա տեխնիկական դետալները։

Շփումը ցանկացած պատգամավորի, նախարարի, մի խոսքով՝ ցանկացած էլիտարի հետ խղճահարություն և զզվանք է առաջացնում։ Երբ խոսում ես նրանց հետ, ասենք, մի ինչ-որ բացասական պահի մասին, ապա ուսերն են վեր քաշում, ասում՝ դե, այդպես է որոշել նախագահը։ Երբ հարցնում ես, թե ինչու ես այնտեղ խցկվել, դու դա չէիր ուզում, պատասխանում է՝ դե, ի՞նչ կարող էի անել, հո չէ՞ի կարող առարկել նախագահին, նրա խոսքը սրբազան է։ Երբ նրանց գաղափար են տալիս հետագա առաջշարժման համար, ասում են, որ դա նրանց գործը չէ, նրանք դրա մեջ չեն մտնի։ Հարց է ծագում. իսկ ինչի՞ եք դուք առհասարակ պետք, եթե անգամ իրավունք չունեք նախագահի ներկայությամբ հնչեցնել միանգամայն անվնաս մի գաղափար։

Այսպիսով, բոլոր որոշումները՝ գլոբալ (սահմանադրություն) և աննշան (նոտարական արտոնագրերի կամ Գորիսի երթուղային գծերի բաշխում), կայացնում է անձամբ նախագահ Սարգսյանը, իսկ մյուսները համաձայնում են և սրբորեն իրագործում նրա նախագծերը։ Ոչ ոք երկրում այսօր կարծիքի և նախաձեռնության իրավունք չունի։ Անկախ այն բանից՝ լա՞վ է դա, թե՞ ոչ, հարկ է ասել, որ նման իշխանություն չուներ անգամ Ստալինը։

Նախ՝ նեղ շրջանակում Ստալինի հետ վիճում էին, ներկայացնում էին այլընտրանքային կարծիքներ և մոտեցումներ։ Ե՛վ Մոլոտովը, և՛ Միկոյանը, և՛ Կագանովիչը, և՛ խոշոր զորահրամանատարներն իրենց թույլ էին տալիս առաջ տանել իրենց տեսակետները, պաշտպանել դրանք։ Ավելին, ոչ մի գլոբալ որոշում Ստալինը միանձնյա չէր կայացնում։ Նման դեպքերում նա խնջույքներ էր կազմակերպում, հրավիրում էր բոլորին, ովքեր առնչություն ունեին տվյալ հարցի հետ։ Հնչեցնում էր թեման, լսում բոլոր կարծիքները, ժամանակ տալիս վերլուծության համար, հետո նորից բոլորին հավաքում էր սեղանի շուրջ, նորից լսում բոլոր փաստարկները և նոր միայն վերջակետ դնում հարցին, որն այլևս քննարկման ենթակա չէր։ Հենց այսպես են ստեղծվել լավագույն խորհրդային սպառազինությունները, արդյունաբերական հսկաները, հենց այսպես են ծնվել խորհրդային արտաքին քաղաքականությունն ու երկբևեռ աշխարհը, որոնք կես դար երկրագնդի համար խաղաղ գոյակցություն ապահովեցին։ Կարելի՞ է արդյոք պատկերացնել, որ նախագահ Սարգսյանը գոնե մեկի հետ խորհրդակցել է (էլ չեմ ասում կոլեգիալ որոշման մասին) խորհրդարանական կառավարման անցնելու վերաբերյալ։ Անգամ ծիծաղելի է խոսել այդ մասին...

Իր ենթակաների վրա բացարձակ իշխանություն սահմանելով՝ նախագահ Սարգսյանը նրանց հետ վարվում է շախմատի ֆիգուրների պես։ Դա, թերևս, նրան դուր է գալիս։ Բա ուրիշ էլ ի՞նչ կերպ վարվի։ Ինչպե՞ս կարելի է քննարկել և ընդունել կոլեգիալ որոշում մարդկանց հետ, որոնց առաքելությունն է միշտ և բոլոր դեպքերում համաձայնել ղեկավարության կարծիքի հետ։ Ինչպե՞ս կարող է Աշոտյանը, որը խելացի տղա է, իրեն թույլ տալ վիճել պետության ղեկավարի հետ, թեև վիճելու շատ բան կա։ Ի՞նչ կարելի է քննարկել այնպիսի զինակիցների հետ, ինչպիսին են Լֆիկ Սամոն, Գալուստ Սահակյանը՝ կոմերցիոն և կենցաղային հարցերից բացի։

Այլ բան է, թե ինչու նախագահի շրջապատում չկան մարդիկ, որոնց կարելի կլիներ իսկական մարդկանց տեղ ընդունել, նրանց հետ համատեղ որոշումներ ընդունել և իրականացնել դրանք։ Բայց դա արդեն այլ խոսակցության թեմա է։ Իսկ ինչ վերաբերում է նրան, թե պետության համար ինչով է հղի նախագահի սրբազան իշխանությունը բոլոր մակարդակների չինովնիկների և իշխանության ճյուղերի հանդեպ, ապա այդ առնչությամբ հարկ է ասել, որ Հայաստանը դրանից չի տուժի։ Նախ՝ Հայաստանը պետություն չէ բառի իսկական իմաստով։ Հայաստանի անվտանգությունն ապահովվում է այլ արտաքին ուժերի կողմից, Հայաստանի տնտեսության շարժիչ ուժը՝ տրանսֆերտները, նույնպես արտաքին ծագում ունեն։ Էլ ի՞նչ մնաց։ Ըստ էության՝ ոչինչ, բացի ամենօրյա խնդիրների լուծումից, կադրային նշանակումների արդարացիության ապահովումից (տեղական հասկացություններից ելնելով) և ֆինանսական հոսքերի արդար բաշխումից, հանրային կայունության պահպանումից։ Ինչպես տեսնում ենք, այս խնդիրների լուծումը չի պահանջում ռազմավարական մտածողություն, էլ չենք խոսում կոլեգիալության մասին։ Այնինչ Ստալինի դարաշրջանի Խորհրդային Միությունն այլ պետություն էր, իսկ Ստալինը, բնականաբար, միանգամայն այլ խնդիրներ էր լուծում. նա առաքելություն ուներ՝ կառուցել կայսրություն, ինչն էլ անում էր, մինչդեռ Սերժ Սարգսյանի առաքելությունն այն է, ինչ ասվեց վերը։ Եվ դրանով հաջողությամբ զբաղվում է նախագահ Սարգսյանը՝ թագավոր, որը վերից հետևում է ծառաների արարքներին և արդարացիորեն որոշում նրանց հասանելիք կոնֆետների քանակը։ Եվ եթե Աշոտյանին ավելի մեծ քանակություն է սահմանվել, քան, ասենք, Կարեն Ավագյանին, ապա վերջինը կհասկանա, որ զիջում է առաջինին թագավորին ծառայության սուրբ գործում։ Եվ կջանա լրացնել բաց թողածը։

Այսպես է աշխատում և ապրում ամբողջ երկիրը։ Սա օրինաչափ և բնական արդյունքն է Հայաստանի անկախության, դեպի որը երկիրը գնում է պետական ինքնիշխանության 25 տարվա ընթացքում։ Ուրիշ արդյունք լինել չէր կարող։